O προπονητής είναι ο πλέον βασικός παράγοντας που καθορίζει την όλη προπονητική διαδικασία, με σκοπό να φέρει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα στη μάθηση και απόδοση των παικτών και της ομάδας στο σύνολό της. Ο ηγετικός ρόλος του προπονητή καθορίζεται από διάφορους γνωστικούς και κονωνικοψυχολογικούς παράγοντες που προκαλούν τη μεγαλύτερη αλλαγή στη συμπεριφορά των αθλουμένων. Η αλλαγή αυτή προκύπτει από την ικανότητα του προπονητή να επηρεάζει τα άτομα, έτσι ώστε αυτά να βάζουν στόχους και να επιδιώκουν την επίτευξη τους.
Ο ηγετικός ρόλος του προπονητή είναι μια λειτουργία, αφενός μεν των καταστάσεων (προπόνησης ή αγώνα), αφετέρου δε των ατομικών χαρακτηριστικών. Το αποτέλεσμα εξαρτάται από την αλληλεπίδραση των δύο αυτών παραγόντων. Η αποτελεσματικότητα μιας ομάδας εξαρτάται από το έμψυχο υλικό, δηλαδή τους παίκτες, αλλά και τους στόχους αυτής. Έτσι λοιπόν ο ρόλος του προπονητή στην σχέση παικτών και στόχων είναι μεσολαβητικός και συμπληρωματικός, ενισχύοντας τη σχέση παικτών και στόχων που όλοι μαζί βάζουν στις προπονήσεις και στους αγώνες.
Για να είναι όμως αποτελεσματική η παρέμβαση του προπονητή, πρέπει αυτός να έχει εξασφαλίσει ορισμένες προϋποθέσεις που αφορούν την προσωπικότητα του και την αποτελεσματικότητα του έργου του. Σημαντική προϋπόθεση είναι η γνώση, η διδακτική (προπονητική) ικανότητα, αλλά και η συμπεριφορά του. Η γνώση του αντικειμένου είναι ένας πολύ βασικός παράγοντας που βεβαίως μας οδηγεί στην επίτευξη των στόχων, αφού χωρίς την απαραίτητη γνώση δεν υπάρχει θετικό αποτέλεσμα.
Η τέχνη και η επιστήμη της προπονητικής έχουν εξελιχθεί σήμερα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις. Η εξέλιξη των επιστημών της προπονητικής της καλαθοσφαίρισης και γενικώς όλων των αγωνισμάτων, ομαδικών και μη, είναι ραγδαία και γι’ αυτό απαιτείται συνεχής παρακολούθηση προγραμμάτων, σεμιναρίων, διαλέξεων και εκπαίδευσης ανωτέρου και ανωτάτου επιπέδου. Γι αυτό το λόγο για να γίνει κανείς καλός προπονητής της καλαθοσφαίρισης, του ποδοσφαίρου κλπ. δεν αρκεί μόνο η εμπειρία του ως παίκτη, όσο καλός και αν υπήρξε, αλλά χρειάζονται και άλλες γνώσεις και ικανότητες που προανέφερα πιο πάνω με συστηματική εκπαίδευση και συνεχή ενημέρωση.
Με την σωστή προπόνηση ο προπονητής επιδιώκει την αύξηση του ενδιαφέροντος των παικτών για τη προπόνηση και για τους αγώνες. Οι διορθωτικές οδηγίες, η αντικειμενική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων (συνδυασμός ανατροφοδότησης και σωστής κριτικής) αυξάνουν τη διάθεση για μάθηση και απόδοση. Η ανανέωση των προπονητικών ερεθισμάτων και γενικά οι αλλαγές στο πρόγραμμα ασκήσεων στους χώρους κλπ. δημιουργούν ευχάριστα συναισθήματα και αυξάνουν το ενδιαφέρον για προπόνηση. Τα μονότονα προπονητικά προγράμματα μειώνουν και κουράζουν τον αθλητή, τόσο την εσωτερική του διάθεση όσο και τον τομέα της ψυχολογίας του στην συγκεκριμένη προπονητική ημέρα, ίσως όμως και να έχει αρνητικά αποτελέσματα την επομένη, μεθεπομένη στον αγωνιστικό τομέα. Ας μην ξεχνάμε ότι πέρα από το θετικό ψυχολογικό κλίμα που πρέπει να υπάρχει σε κάθε προπόνηση, ο παίκτης πρέπει να τελειώνει την καθημερινή του προπόνηση έχοντας μάθει κάτι καινούριο. Αυτό θα αποτελέσει και το καλύτερο κίνητρο για την προπόνηση της επόμενης ημέρας.
Όταν ξεκίνησα την προπονητική μου καριέρα νόμιζα ότι όλα θα κυλούσαν ήρεμα και ότι ο ρόλος του προπονητή της καλαθοσφαίρισης θα ήταν μια εύκολη υπόθεση. Η πραγματικότητα όμως ήταν εντελώς διαφορετική. Πέρασα δύσκολες καταστάσεις, όμως πραγματικά άξιζε τον κόπο, γιατί ήταν κάτι το οποίο αγαπούσα και εξακολουθώ να αγαπώ πάρα πολύ. Το πρώτο που διδάχτηκα από την εμπειρία μου και το οποίο θα σας αναλύσω είναι η συμπεριφορά του προπονητή προς τους παίκτες και σε όσους βρίσκονται δίπλα του. Έτσι λοιπόν ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για να φτάσει ψηλά ένας προπονητής είναι η σωστή συμπεριφορά του. Στον τομέα αυτόν υστερούν αρκετοί προπονητές και ιδιαίτερα οι Έλληνες. Είναι πολλά και καθημερινά τα αρνητικά σχόλια και τα παράπονα των αθλητών και των γονιών τους για την συμπεριφορά των προπονητών απέναντι τους στις προπονήσεις και τους αγώνες.
Η κακή συμπεριφορά απογοητεύει, αποθαρρύνει και πολλές φορές είναι η αιτία που κυρίως τα νέα παιδιά (στις ακαδημίες) φεύγουν από τους χώρους άθλησης. Η κακή συμπεριφορά πλήττει θανάσιμα τα συναισθήματα, την αξιοπρέπεια και γενικώς την προσωπικότητα των αθλητών. Η ελευθερία σκέψης, δράσης, αποφασιστικότητας, πρωτοβουλίας, φαντασίας και δημιουργικότητας είναι αξίες που δεν καλλιεργούνται με τις προσβολές, βρισιές και της πάσης φύσεως ιδιοτροπίες του προπονητή.
Αξίζει να επισημάνω ότι τόσο τους αγώνες όσο και στις προπονήσεις ο προπονητής πρέπει πάντα να επιδιώκει την επιτυχία, η οποία επηρεάζει τη σκέψη, τις αντιδράσεις και την συμπεριφορά των αθλητών. Η επιτυχία πάντοτε προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα και διεγείρει την διάθεση και το ενδιαφέρον των παικτών. Η επιτυχία δημιουργεί την αίσθηση της υπεροχής, τόσο στους αθλητές όσο και στο στενότερο ή ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο. Η επιτυχία έχει μεγαλύτερα ψυχολογικά οφέλη, όταν προέρχεται από έντονη προσπάθεια και είναι επίτευξη δύσκολων στόχων.
Από την άλλη, η αποτυχία που είναι μέρος του παιγνιδιού, από τη φύση της δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα. Παρ’ όλα αυτά η αποτυχία, αν ερμηνευθεί σωστά και αντιμετωπισθεί από τη θετική της πλευρά, είναι δυνατό να συμβάλει θετικά στην ψυχολογική κατάσταση των παικτών. Όσο αρνητικό και αν είναι το αποτέλεσμα, υπάρχουν πάντα σημεία που είναι χρήσιμα για επεξεργασία συμπερασμάτων και διδαγμάτων, άλλωστε και η παροιμία "αν δεν πάθεις δεν θα μάθεις".
Τέλος αγαπητοί προπονητές, αθλητές, παράγοντες, γονείς, παιδιά, να γνωρίζετε ότι τα καλά λόγια και η επιβράβευση ικανοποιούν την ανάγκη του αθλητή, για κοινωνική αναγνώριση και παραδοχή με αποτέλεσμα να ενισχύεται και να ενθαρρύνεται η παραγωγική και η κοινωνική του συμπεριφορά. Γι’ αυτό ο αθλητής συνδυάζει συνειδητά ή ασυνείδητα την καλή απόδοση και εκτιμάει καλύτερα τι σημαίνει σωστή ενέργεια και επιδιώκει την επανάληψή της. Έτσι μόνο θα μπορούμε να μιλούμε για έναν άλλο αθλητισμό και μία διαφορετική παιδεία στον χώρο της καλαθοσφαίρισης, στην υπηρεσία του ανθρώπου για τον άνθρωπο.